Γράφει ο Αντονέλο Γκουερέρα
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς
«Αυτό που βλέπουμε σήμερα είναι ένα θλιβερό θέαμα: οι απόγονοι των θυμάτων των ναζιστικών γκέτο προσπαθούν να μετατρέψουν τη Γάζα σε ένα άλλο γκέτο». Αυτό δεν το λέει ένας οργισμένος παλαιστίνιος, αλλά ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν, ένας από τους μέγιστους σύγχρονους διανοουμένους, από εβραϊκή οικογένεια, ο οποίος ξέφυγε από το Ολοκαύτωμα χάρη σε μια έγκαιρη φυγή στην ΕΣΣΔ το 1939.
Ο Μπάουμαν είναι 88 ετών, ο πατέρας του ήταν ένας πεπεισμένος σιωνιστής και κατά τη διάρκεια της ζωής του μελέτησε εξονυχιστικά όσο κανείς άλλος την υπόθεση και τις συνέπειες του Ολοκαυτώματος. Μέχρι σήμερα ο μεγάλος πολωνός μελετητής δεν ήθελε να εκφράσει δημόσια την αντίθεσή του στην ισραηλινή- παλαιστινιακή σύγκρουση. Τώρα όμως, ομολογεί την πικρία του σ’ αυτή τη συνέντευξή του στη Repubblica.
Τη συνέντευξη πήρε
ο Αντονέλο Γκουερέρα
Καθηγητή Μπάουμαν, είστε ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους διανοουμένους και με εβραϊκή καταγωγή. Ποια ήταν η αντίδρασή σας στην ισραηλινή επίθεση στη Γάζα, που μέχρι σήμερα προκάλεσε σχεδόν δύο χιλιάδες νεκρούς, εκ των οποίων πολλοί είναι άμαχοι;
Δεν πρόκειται για κάτι καινούριο. Συμβαίνει αυτό που είχε ευρέως προβλεφθεί. Για πολλά χρόνια οι ισραηλινοί και οι παλαιστίνιοι έζησαν σε ένα ναρκοθετημένο πεδίο, έτοιμο να εκραγεί, παρόλο που ποτέ δεν ξέραμε πότε θα συμβεί αυτό. Στην περίπτωση της ισραηλινής-παλαιστινιακής σύγκρουσης η πρακτική του απαρτχάιντ –υπό την έννοια του εδαφικού διαχωρισμού που εκτραχύνθηκε από την άρνηση διαλόγου που αντικαταστάθηκε από τα όπλα – δημιούργησε και υποδαύλισε αυτή την εκρηκτική κατάσταση. Όπως έγραψε ο μελετητής Γκέραν Ρόζενμπεργκ στη σουηδική εφημερίδα Expressen στις 8 Ιουλίου, πριν από την εισβολή στη Γάζα, το Ισραήλ εφαρμόζει το απαρτχάιντ καταφεύγοντας σε δύο νομικά συστήματα εμφανώς διαφορετικά: ένα για τους παράνομους ισραηλινούς εποίκους και ένα άλλο για τους παλαιστίνιους «εκτός νόμου». Κατά τα άλλα, όταν ο ισραηλινός στρατός πίστεψε ότι είχε εντοπίσει μερικούς παλαιστίνιους υπόπτους (στην καταδίωξη των υπευθύνων για τη δολοφονία των τριών ισραηλινών εφήβων που απήχθησαν στη Δυτική Όχθη τον περασμένο Ιούνιο), κατέστρεψε δια πυρός και σιδήρου τα σπίτια των γονέων τους. Αντίθετα, όταν οι ύποπτοι ήταν εβραίοι (στην περίπτωση του παλαιστίνιου παιδιού που έκαψαν ζωντανό) δεν συνέβη τίποτε παρόμοιο. Αυτό είναι απαρτχάιντ: μια δικαιοσύνη που αλλάζει ανάλογα με τα άτομα. Για να μην πούμε για τις περιοχές και τους δρόμους που ανήκουν μόνο σε λίγους. Κι εγώ προσθέτω: οι ισραηλινοί κυβερνήτες επιμένουν, δικαίως, στο δικαίωμα της χώρας τους να ζήσει με ασφάλεια. Όμως, το τραγικό τους λάθος συνίσταται στο γεγονός ότι παραχωρούν αυτό το δικαίωμα μόνο σε ένα τμήμα του πληθυσμού που ελέγχουν, ενώ το αρνούνται στους άλλους.
Σκορπίζουν σπόρους μίσους
Όπως τονίζετε και εσείς, παρόλα αυτά, το Ισραήλ πρέπει να υπερασπιστεί την ύπαρξή του που απειλείται από τη Χαμάς. Υπάρχουν κάποιοι, όπως οι ΗΠΑ, που λένε ότι η αντίδραση του εβραϊκού κράτους ενάντια στη Γάζα είναι σκληρή μα αναγκαία. Κάποιοι την κρίνουν υπερβολική και «δυσανάλογη». Εσείς τι γνώμη έχετε;
Και πώς θα έπρεπε να είναι μια βίαιη «αναλογική» αντίδραση; Η βία σταματά τη βία όπως η βενζίνη τη φωτιά. Αυτός που εφαρμόζει τη βία, και από τις δύο πλευρές, συμμερίζεται τη δέσμευση να μην σβηστεί η πυρκαγιά. Και όμως, η λαϊκή σοφία (όταν δεν τυφλώνεται από τα πάθη) μας θυμίζει: «Όποιος σπέρνει άνεμο έχει για συγκομιδή την καταιγίδα». Αυτή είναι η λογική της εκδίκησης, όχι της συμβίωσης. Των όπλων, όχι του διαλόγου. Για να το πω πιο καθαρά, και οι δύο πλευρές της σύγκρουσης βολεύονται με τη βία του αντιπάλου για να ενισχύσουν τις θέσεις τους. Και το αποτέλεσμα είναι ότι τόσο η Χαμάς όσο και η ισραηλινή κυβέρνηση, εφόσον συμφώνησαν ότι η βία είναι η μόνη απάντηση στη βία, ισχυρίζονται ότι ο διάλογος είναι ανώφελος. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι θα μπορούσαν να έχουν και οι δύο δίκιο.
Ποια είναι η άποψή σας, συγκεκριμένα, για τον ισραηλινό πρωθυπουργό Νετανιάχου και την κυβέρνησή του;
Ο Νετανιάχου και η παρέα του, και ακόμη περισσότερο οι ισραηλινοί που ποθούν να πάρουν τη θέση τους, προσπαθούν να υποδαυλίσουν την επιθυμία εκδίκησης των αντιπάλων τους. Σκορπίζουν σπόρους μίσους επειδή φοβούνται ότι το μίσος του παρελθόντος θα λιγοστέψει. Υπό το φως της στρατηγικής τους, αυτά δεν είναι «λάθη». Οι ισραηλινοί κυβερνήτες φοβούνται περισσότερο την ειρήνη από τον πόλεμο. Εξάλλου, δεν έμαθαν ποτέ να κυβερνούν σε ειρηνικές συνθήκες. Και με την πάροδο των ετών κατάφεραν να μολύνουν μεγάλο μέρος του Ισραήλ με την προσέγγισή τους. Η ανασφάλεια είναι το καλύτερο, ή ίσως το μοναδικό τους πολιτικό πλεονέκτημα. Και μπορεί να κερδίσουν εύκολα τις επόμενες εκλογές εκμεταλλευόμενοι τους φόβους των ισραηλινών και το μίσος των γειτόνων, που έκαναν τα πάντα για να το ενισχύσουν.
Ένα θλιβερό θέαμα
Στο παρελθόν ασκήσατε κριτική στον σιωνισμό και στο ότι το Ισραήλ χρησιμοποίησε την τραγωδία του Ολοκαυτώματος για να δικαιολογήσει τις στρατιωτικές του επιθέσεις. Έχετε ακόμη την ίδια άποψη;
Σπάνια η θυματοποίηση εξευγενίζει τα θύματα. Ή μάλλον, σχεδόν ποτέ. Πολύ συχνά, αντίθετα, δημιουργεί μια μοναδική τέχνη, το να αισθάνεται κανείς καταδιωκόμενος. Το Ισραήλ, που γεννήθηκε μετά τη ναζιστική εξολόθρευση των εβραίων, δεν αποτελεί εξαίρεση. Αυτό που παρακολουθούμε σήμερα είναι ένα θλιβερό θέαμα: οι απόγονοι των θυμάτων των γκέτο προσπαθούν να μετατρέψουν τη λωρίδα της Γάζας σε ένα γκέτο που αγγίζει την τελειότητα (αποκλεισμός πρόσβασης στην είσοδο και την έξοδο, φτώχεια, περιορισμοί). Κατ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργούν τις συνθήκες να τους μιμηθούν κάποιοι στο μέλλον.
Σχετικά μ’ αυτό, τι γνώμη έχετε για τη σιωπή των ευρωπαίων πολιτικών και διανοουμένων για τον πόλεμο που ξέσπασε και πάλι στη Γάζα;
Πάνω απ’ όλα, δεν υπάρχει η «διεθνής κοινότητα» για την οποία μιλάνε οι αμερικανοί και οι ευρωπαίοι. Στο παιχνίδι μπαίνουν μόνο ιδιότυπες συμμαχίες, που υπαγορεύονται από ιδιαίτερα συμφέροντα. Κατά δεύτερο λόγο, όπως παρατήρησε ο Ιβάν Κράστεβ κατά τον εορτασμό της εκατονταετίας από την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου, εμείς οι ευρωπαίοι έχουμε καλά στο νου μας ότι μια «υπερβολική» αντίδραση σαν αυτή που ακολούθησε τη δολοφονία του Φραγκίσκου Φερδινάνδου οδήγησε σε μια καταστροφή «που κανείς δεν ήθελε ή ανάμενε».
Τα μαθήματα του Ολοκαυτώματος
Γράψατε στο παρελθόν ότι η σύγχρονη κοινωνία δεν έμαθε το τρομακτικό μάθημα του Ολοκαυτώματος. Αυτή η αντίληψη μπορεί να εφαρμοστεί και στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση;
Τα μαθήματα του Ολοκαυτώματος είναι πολλά. Ελάχιστα όμως από αυτά ελήφθησαν σοβαρά υπόψη. Και ακόμη λιγότερο κατανοήθηκαν – για να μην πούμε γι’ αυτά που τέθηκαν πραγματικά σε εφαρμογή. Το σημαντικότερο απ’ αυτά τα μαθήματα είναι: το Ολοκαύτωμα είναι η ανησυχητική απόδειξη του τι είναι ικανοί να κάνουν οι άνθρωποι σε άλλους ανθρώπους στο όνομα των συμφερόντων τους. Ένα άλλο μάθημα είναι: το να μην σταματάμε αυτή την ικανότητα των ανθρώπων προκαλεί τραγωδίες, φυσικές ή/και ηθικές. Αυτό το μάθημα, στον ταχύ, παγκοσμιοποιημένο και αναντιστρεπτά πολυκεντρικό κόσμο μας, έχει ακόμη μια οικουμενική σημασία, εφαρμόσιμη σε κάθε τοπικό ανταγωνισμό. Όμως δεν υπάρχει μια βραχυπρόθεσμη λύση για τη σημερινή κατάσταση. Αυτοί που έχουν στο νου τους μόνο να οπλιστούν δεν έχουν μάθει ακόμη ότι πίσω από τις δύο κατηγορίες των «επιτιθέμενων» και των «θυμάτων» της βίας υπάρχει ένας ανθρωπισμός που συμμερίζονται και οι δύο. Δεν αντιλαμβάνονται ότι το πρώτο θύμα όποιου ασκεί βία είναι ο ανθρωπισμός του. Όπως έγραψε ο Άσερ Σέχτερ στη Χααρέτζ, το τελευταίο κύμα βίας στην περιοχή έκανε το Ισραήλ να προχωρήσει κατά ένα ακόμη βήμα προς αυτό το συγκινησιακό λήθαργο που αρνείται να δει κάθε πόνο πέρα από τον δικό του. Κι αυτό αποδεικνύεται από μια νέα, βίαιη δημόσια ρητορική.
