Με αφορμή την επέτειο από τις μαζικές κινητοποιήσεις των Αθηναίων τον Μάρτιο του 1943 ενάντια στο μέτρο της πολιτικής επιστράτευσης των γερμανικών αρχών κατοχής ο ρ/σ «105.5 Στο Κόκκινο» διοργανώνει συλλογικό περίπατο με τίτλο: «Αναζητώντας τα ίχνη της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα» την Κυριακή 9 Μαρτίου στις 11.00 το πρωί με αφετηρία τα Προπύλαια. Η ξενάγηση στους δρόμους της Αθήνας θα γίνει από τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη.
Στόχος του περιπάτου είναι η περιήγηση στους δρόμους και τα κτίρια της Αθήνας όπου σημειώθηκαν οι σημαντικότερες αντιστασιακές κινητοποιήσεις του αθηναϊκού λαού κατά την περίοδο της Κατοχής και η ανάδειξη ενός σημαντικού μέρους της ιστορίας της που παραμένει μέχρι σήμερα άγνωστο: Η πρώτη διαδήλωση και η πρώτη απεργία του 1942, η ανατίναξη του κτιρίου της ελληνικής ναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ, οι χώροι κράτησης και βασανισμού αντιστασιακών από τις γερμανικές αρχές κατοχής, ι διαδηλώσεις ενάντια στην πολιτική επιστράτευση και η κατάληψη του Υπουργείου Εργασίας, οι αιματηρές μαζικές διαδηλώσεις του 1943, τα καζίνο των μαυραγοριτών και το στρατηγείο των ελληνικών σωμάτων ασφαλείας.
Μέσα από την αφήγηση σε κάθε σταθμό του περιπάτου θα γίνει προσπάθεια να ανασυσταθεί η μνήμη της κατοχικής Αθήνας, της Αντίστασης και των θυμάτων του αντιστασιακού αγώνα. Μετά το τέλος του περιπάτου θα ακολουθήσει συζήτηση στο Πολυτεχνείο (αμφιθέατρο Γκίνη) με τον ερευνητή, Μανώλη Κασσιμάτη και τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη ενώ παράλληλα θα προβληθεί σπάνιο οπτικοακουστικό υλικό από την περίοδο της Κατοχής.
Οι αρνητικές εξελίξεις για τις δυνάμεις του Άξονα στα μεγάλα μέτωπα του πολέμου, οδήγησαν τη ναζιστική Γερμανία στην επιλογή της «αξιοποίησης» του εργατικού δυναμικού των κατεχόμενων ευρωπαϊκών χωρών. Προς εξοικονόμηση έμψυχου δυναμικού, οι Ναζί προχώρησαν στην αντικατάσταση των Γερμανών εργατών με εργάτες από τις κατεχόμενες ευρωπαϊκές χώρες. Οι Γερμανοί εργάτες μπορούσαν πλέον να στρατολογηθούν και να σταλούν μαζικά στο ανατολικό μέτωπο, για να πολεμήσουν τον Κόκκινο Στρατό.
Η καταναγκαστική εργασία στα γερμανικά εργοστάσια παρουσιάστηκε, μέσα από μια πανευρωπαϊκή προπαγανδιστική «καμπάνια», ως ευκαιρία εξασφάλισης εισοδημάτων. Οι άνεργοι και εξαθλιωμένοι, από τη γερμανική κατοχή, Γάλλοι, Ολλανδοί ή Έλληνες, θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν την «ευκαιρία» της εργασίας στη Γερμανία για να στηρίξουν υλικά τις οικογένειές τους που λιμοκτονούσαν στην πατρίδα.
Στις 30 Ιανουαρίου 1943 διέρρευσε στην Αθήνα η είδηση ότι οι Γερμανοί προετοιμάζονταν για την επιβολή του μέτρου της πολιτικής επιστράτευσης. Πράγματι την ημέρα αυτή εκδόθηκε η διαταγή «περί γενικής υποχρεωτικής εργασίας του Ελληνικού Πληθυσμού». Η πολιτική επιστράτευση απειλούσε δεκάδες χιλιάδες Ελλήνων με αποστολή στα γερμανικά εργοστάσια. Πέρα από την εγκατάλειψη των οικογενειών τους σε μια τόσο δύσκολη χρονική περίοδο, πέρα από τους μεγάλους κινδύνους που έκρυβε ένα πολυήμερο ταξίδι με τρένο, οι απάνθρωπες συνθήκες εργασίας, η πείνα και οι αρρώστιες και κυρίως οι συνεχείς βομβαρδισμοί των γερμανικών εργοστασίων από βρετανικά και αμερικανικά πολεμικά αεροσκάφη, μείωναν κατακόρυφα την πιθανότητα επιβίωσης των εργατών.
Η απάντηση των κατακτημένων ήρθε τον Φεβρουάριο και το Μάρτιο του 1943, με αλλεπάλληλες γενικές απεργίες και διαδηλώσεις. Το δεκαήμερο της εξέγερσης, οι μαζικές και αιματηρές κινητοποιήσεις του εαμικού, κυρίως, αντιστασιακού κινήματος της Αθήνας από τις 26 Φεβρουαρίου μέχρι τις 5 Μαρτίου 1943, είχε ως αποτέλεσμα την απόσυρση του μέτρου. Η Ελλάδα ήταν η μοναδική χώρα στην κατεχόμενη Ευρώπη όπου το μέτρο δεν εφαρμόστηκε, κάτι που έσωσε τις ζωές χιλιάδων Ελλήνων.
Η μεγάλη αυτή νίκη είχε πολλαπλά οφέλη για το αντιστασιακό κίνημα της πόλης και ιδιαίτερα για το ΕΑΜ. Πρώτον, απέδειξε στην πράξη ότι η Αντίσταση αποτελούσε τον μοναδικό φορέα προάσπισης της κατεχόμενης κοινωνίας, έναν φορέα που μπορούσε να εκφράσει πολιτικά μεγάλο τμήμα της κοινωνίας και να οδηγήσει σε νίκες απέναντι στις κατοχικές αρχές και τους Έλληνες συνεργάτες τους. Δεύτερον, δοκιμάστηκαν για πρώτη φορά πρακτικές κινητοποίησης και δράσης, η επιτυχία των οποίων οδήγησε στην οργανωτική ωρίμανση της Αντίστασης. Τρίτον, δημιούργησε ένα κλίμα μαζικής αποδοχής της Αντίστασης από τον αθηναϊκό λαό, μια αποδοχή που σήμερα μοιάζει δεδομένη, αλλά αποτελούσε ζητούμενο για τις αντιστασιακές οργανώσεις κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
* Ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης είναι οικονομολόγος, διδάκτορας Ιστορίας του Παν/μίου Αθηνών και συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «Η Εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα», εκδ. Αλεξάνδρεια, 2012.
