Το μείζον πρόβλημα των ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων απασχολεί πλέον ολόκληρη την υφήλιο, όπως τακτικά βλέπουμε και ζούμε. Η ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου φαίνεται να επηρεάζεται ιδιαίτερα από τις κλιματικές αλλαγές, με αποτέλεσμα να προκύπτουν τεράστια προβλήματα αλλά και τραγωδίες.
Η Διακυβερνητική Επιστημονική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (Intergovernmental Panel on Climate Change, IPCC) είναι υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Η Επιτροπή συνεδρίασε στα μέσα Μαρτίου 2023 και οριστικοποίησε τη Συνθετική Έκτη Έκθεση Αξιολόγησης, μέσα στην οποία γίνεται εκτενέστερη αναφορά στην κλιματική κατάσταση της Μεσογείου.
Σε αυτό το πλαίσιο η ΕΡΤ συνομίλησε αποκλειστικά με τον Piero Lionello (Πιέρο Λιονέλο), Ιταλό καθηγητή ατμοσφαιρικής φυσικής και ωκεανογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Σαλέντο. Ο καθηγητής είναι πρόεδρος του δικτύου MedCLIVAR (Μεσογειακή Μεταβλητότητα CLImate) και μέλος της συντονιστικής ομάδας του MEDECC (εμπειρογνώμονες για την κλιματική και περιβαλλοντική αλλαγή στη Μεσόγειο), έχει στο ενεργητικό του περισσότερες από 100 επιστημονικές δημοσιεύσεις και συγκαταλέγεται βάσει του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ στο 2% των κορυφαίων επιστημόνων στον κόσμο.
Κίνδυνοι στη Μεσόγειο από την κλιματική αλλαγή
Ο ανταποκριτής της ΕΡΤ στην Ιταλία, Κρίστιαν Μαυρής, ζήτησε διευκρινίσεις από τον Ιταλό καθηγητή σχετικά με το γιατί η Μεσόγειος παρουσιάζεται συχνά ως “μια περιοχή ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή”, μια έκφραση η οποία “υπάρχει σε πολλά σημεία της πιο πρόσφατης έκθεσης της IPCC” όπως εξήγησε ο ίδιος ο καθηγητής. Μάλιστα ο επιστήμονας επισήμανε πως ο ίδιος συνέβαλε στην σημαντική αυτή έκθεση γράφοντας με την ομάδα εργασίας του δύο κεφάλαια, “ένα αφιερωμένο στην Ευρώπη και ένα στη Μεσόγειο”.
Ο Λιονέλο δήλωσε χαρακτηριστικά πως “το γεγονός και μόνο ότι στην έκθεση της IPCC συμπεριλήφθηκε ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στη Μεσόγειο, δείχνει πώς έγινε αντιληπτή σε διακυβερνητικό επίπεδο η παρουσία των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή αυτή. Η επιστημονική βιβλιογραφία, στην οποία βασίζεται η έκθεση της IPCC, αναδεικνύει σαφώς αυτούς τους κινδύνους” υπογράμμισε ο καθηγητής.
Στη Μεσόγειο “οι κίνδυνοι καθορίζονται από τις χαρακτηριστικές πτυχές της κλιματικής αλλαγής που λαμβάνει χώρα στην περιοχή”. Αναλυτικά, αναμένεται “οι βροχοπτώσεις να μειωθούν, σε αντίθεση με την αύξησή τους σε παγκόσμια κλίμακα, και οι μέσες θερινές θερμοκρασίες να αυξηθούν κατά 50% σε σχέση με την παγκόσμια μέση αύξηση της θερμοκρασίας (σε ορισμένες περιοχές, με αιχμές +75%) με συνέπειες επίσης όσον αφορά τους καύσωνες”.
Ο Ιταλός επιστήμονας επικεντρώθηκε επίσης στην “παρουσία ιδιαίτερων παραγόντων τρωτότητας που καθορίζονται από τις ιδιαιτερότητες των τομέων παραγωγής, των οικονομικών δραστηριοτήτων, των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών” τα οποία στην πρόσφατη έκθεση της IPCC συνοψίζονται ως εξής:
– μεγάλος αστικός πληθυσμός, σε αύξηση, εκτεθειμένος και ευάλωτος σε κύματα καύσωνα
– αυξανόμενη ζήτηση νερού για τη γεωργία και την άρδευση
– μεγάλος και αυξανόμενος αριθμός ανθρώπων σε οικισμούς που πλήττονται από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας
– μεγάλη οικονομική εξάρτηση από τον τουρισμό (σε κίνδυνο από την άνοδο της θερμοκρασίας και τις διεθνείς πολιτικές για τη μείωση των εκπομπών από τα αεροπορικά ταξίδια και τις κρουαζιέρες)
– σοβαρή και αυξανόμενη έλλειψη νερού (που ήδη βιώνουν σήμερα οι χώρες της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής)
– απώλεια οικοσυστημάτων (θαλάσσια, υγροβιότοποι, ποτάμια, ορεινές περιοχές) που απειλούνται επίσης από μη βιώσιμες πρακτικές
Σε αυτά τα σημεία, ο καθηγητής προσθέτει και το γεγονός πως “η μικρή διακύμανση της μέσης στάθμης της θάλασσας προκαλεί ελάχιστες τοπικές παλιρροιακές διακυμάνσεις” και μάλιστα “συχνά οι οικισμοί είναι χτισμένοι ακριβώς δίπλα στη στάθμη της θάλασσας”, με όλους τους κινδύνους που αυτό ενέχει.
Εδώ ερχόμαστε και στην περίπτωση της Ελλάδας η οποία, σύμφωνα με τον καθ. Λιονέλο, χαρακτηρίζεται από “πολλά από τα ανωτέρω σημεία”, στα οποία προστίθενται 1) η θερμοκρασία στην περιοχή της Μεσογείου, η οποία έχει αυξηθεί και τώρα βρίσκεται 1,5°C πάνω από το προβιομηχανικό επίπεδο, με μια αντίστοιχη αύξηση των κυμάτων καύσωνα και των ακραίων θερμοκρασιών, και 2) το γεγονός πως οι ξηρασίες έχουν γίνει πιο συχνές και έντονες, ιδίως στη βόρεια Μεσόγειο.
Ποιοι οι κίνδυνοι για Ελλάδα και Ιταλία;
Διερωτόμενος για τους κινδύνους που ενέχουν οι κλιματικές αλλαγές για χώρες όπως Ελλάδα και Ιταλία στο άμεσο μέλλον, ο Ιταλός επιστήμονας μίλησε για διάφορα κρίσιμα σημεία.
Κατ’αρχάς το πρόβλημα της λειψυδρίας, δηλαδή της “μεγάλης έλλειψης νερού στις περιμεσογειακές περιοχές” αφορά “ιδίως τις νότιες και ανατολικές ακτές, όπου πολλοί πληθυσμοί είναι ήδη φτωχοί σε νερό”. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα της Νότιας Ιταλίας, όπου “σε ορισμένες παράκτιες περιοχές γίνεται υπερβολική εκμετάλλευση υπόγειων υδάτων, η ποιότητα των οποίων υποβαθμίζεται σταδιακά λόγω της διείσδυσης αλάτων”.
Με γνώμονα την ξηρασία, η σκέψη πηγαίνει και στο “μεγάλο πρόβλημα των πυρκαγιών”, εφόσον “η κλιματική αλλαγή θα οδηγήσει σε γενική μείωση της εδαφικής υγρασίας, ιδίως κατά τους θερμούς μήνες, ευνοώντας τις συνθήκες για την ανάπτυξη πυρκαγιών”.
Ένας άλλος κίνδυνος που προκύπτει από την κλιματική αλλαγή αφορά τον τουρισμό, η οποία τοπικά “μπορεί να αλλάξει την ελκυστικότητα ορισμένων περιοχών και εποχών, ενώ περιοχές εκτός Μεσογείου μπορούν να γίνουν ελκυστικές και να προσφέρουν εναλλακτικές λύσεις ως προτιμώμενοι τουριστικοί προορισμοί”, πάντα σύμφωνα με τον καθ. Λιονέλο.
Μεσόγειος, η αύξηση της θερμοκρασίας και τα …medicane
Σε συνέχεια σχετικής ερώτησης, ο Ιταλός επιστήμονας τοποθετήθηκε και για το μείζον θέμα της αύξησης της θερμοκρασίας της επιφάνειας της θάλασσας, για το οποίο ο καθ. Λιονέλο επισήμανε πως “τα οικοσυστήματα κινδυνεύουν λόγω της μεταβολής του κλίματος, αλλά και λόγω της υπερβολικής χρήσης των πόρων, της υπερβολικής ανθρωπογενούς πίεσης”, με συνέπεια την “μαζική θνησιμότητα, ιδίως των βενθικών οργανισμών, η οποία παρατηρείται συχνά τα τελευταία χρόνια στη Μεσόγειο”.
Ως αποτέλεσμα “η παρουσία θερμών και υγρών αερίων μαζών ευνοεί το σχηματισμό ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως τα πλέον γνωστά ως medicane (Mediterranean hurricane, δηλαδή ‘Μεσογειακός τυφώνας’). Η στατιστική απόδειξη της αύξησης των ακραίων καιρικών φαινομένων εξακολουθεί να συζητείται μεταξύ των ειδικών. Σε γενικές γραμμές αυτή τη στιγμή, η πιο ευρέως αποδεκτή υπόθεση είναι ότι θα γίνουν σπανιότερα, αλλά πιο έντονα”.
Η λειψυδρία στην Ιταλία
Στο μείζον θέμα της λειψυδρίας στην Ιταλία τοποθετήθηκε ο Ιταλός κλιματολόγος, ο οποίος ξεκίνησε μιλώντας για τις σπάνιες χιονοπτώσεις στη Βόρειο Ιταλία. “Είναι σαφές ότι αυτό που συμβαίνει είναι η μείωση των χιονοπτώσεων λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα την αύξηση των προβλημάτων για τις περιοχές όπου πραγματοποιείται αθλητική δραστηριότητα τύπου σκι”.
“Από οικολογική άποψη, η συσσώρευση χιονιού σε μεγάλα υψόμετρα αντιπροσωπεύει τη διαθεσιμότητα υδάτινων πόρων κατά τους ανοιξιάτικους μήνες, όταν τα χιόνια λιώνουν, μήνες σημαντικούς για τα οικοσυστήματα και τις καλλιέργειες μετά το χειμερινό διάλειμμα” υπογράμμισε ο Λιονέλο, ο οποίος επισήμανε πως “πρόκειται για μια σημαντική μεταβολή, διότι είναι λιγότερο σημαντική το χειμώνα απ’ ό,τι μπορεί να είναι την άνοιξη”.
Επίσης, ο Ιταλός ερευνητής πρόσθεσε πως “η χειμερινή ξηρασία στη Βόρειο Ιταλία δεν είναι εύκολο να ερμηνευθεί, διότι δεν περιλαμβάνει τη μείωση των χειμερινών βροχοπτώσεων της ίδιας περιοχής, αλλά τη μείωση των θερινών βροχοπτώσεων. Θα μπορούσε να είναι ένα επεισόδιο κλιματικής μεταβλητότητας, χαρακτηριστικό των μεταβατικών περιοχών μεταξύ υποτροπικών και μεσογειακών κλιμάτων”.
Μάλιστα σε αυτό το σημείο ο καθηγητής έκανε και έναν συσχετισμό με την “βορειοανατολική Ελλάδα” η οποία “δεν είναι φτωχή σε βροχοπτώσεις, αλλά παρόμοια με τα καθεστώτα στην Τυρρηνική Ιταλία” και “ως εκ τούτου, διαθέτει σημαντικούς υδάτινους πόρους”.
Πως να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή;
Η συζήτηση ολοκληρώθηκε με ένα επίσης σημαντικό θέμα: τα μέτρα αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής, αυτής της “νέας κανονικότητας”, σε μεσογειακό επίπεδο.
“Για την επιτυχή αντιμετώπιση των κινδύνων που εγκυμονεί η κλιματική αλλαγή, είναι σημαντικός ο μετριασμός, δηλαδή ο περιορισμός της έντασης της αλλαγής” απάντησε καθοριστικά ο καθ. Λιονέλο. “Γενικά, η επιτυχία των στρατηγικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή μειώνεται δυσανάλογα όσο αυξάνεται η έντασή τους. Η μείωση της χρήσης ορυκτών καυσίμων και η συγκράτηση της αύξησης της παγκόσμιας μέσης θερμοκρασίας όσο το δυνατόν πιο κοντά στον 1,5 °C αποτελεί βασικό στοιχείο για τον περιορισμό των δυνητικών ζημιών από τη συνεχιζόμενη κλιματική αλλαγή”.
Ο Ιταλός καθηγητής όμως επισήμανε πως υπάρχει μια αισιόδοξη νότα σε όλα αυτά. “Η αλλαγή μπορεί επίσης να σημαίνει ευκαιρίες, αλλά μόνο εάν ο αποτελεσματικός σχεδιασμός, η διαθεσιμότητα πόρων και τεχνολογιών, η συναίνεση και η συμφωνία μεταξύ των κοινωνικών εταίρων και των οικονομικών τομέων επιτρέπουν την εφαρμογή στρατηγικών προσαρμογής και ανάπτυξης με βάση την επιστημονική γνώση”.
