Ο καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας, Θωμάς Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος εξειδικεύεται στις διαταραχές ύπνου επισημαίνει ότι η αϋπνία μπορεί να εξελιχθεί σε σοβαρό πρόβλημα και να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα ζωής του ανθρώπου. Διευκρινίζει όμως, ότι δεν πρέπει να γίνεται κανείς υπερβολικός αναφορικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της αϋπνίας γιατί αυτό συχνότατα παρερμηνεύεται από τους ανθρώπους που πάσχουν από αϋπνία και δεν βοηθάει καθόλου στην αντιμετώπισή της.
Η ταυτότητα της αϋπνίας
Οι περισσότερες επιδημιολογικές μελέτες δείχνουν ότι περίπου 10% του γενικού πληθυσμού πάσχει από αϋπνία, ενώ μεμονωμένα συμπτώματα διαταραγμένου ύπνου εμφανίζει περίπου το 25%.Οι γυναίκες πάσχουν συχνότερα από αϋπνία (γυναίκες/άνδρες: 1,3/1), οι ηλικιωμένοι συχνότερα από τους νεότερους (> 65 ετών: 1.5 φορές συχνότερα / περίπου το 50% των ηλικιωμένων αναφέρουν προβλήματα αϋπνίας και δεν είναι ευχαριστημένοι από την ποιότητα του ύπνου τους) και συχνότερα οι διαζευγμένοι, οι χήροι και όσοι ζουν μόνοι.
Οι συνέπειες της αϋπνίας
Οι συνέπειες της χρόνιας αϋπνίας δεν είναι αμελητέες. Καταρχάς, επηρεάζεται σημαντικά η ποιότητα ζωής αφού υπάρχει κόπωση, υπνηλία, μειωμένη ενέργεια, δυσφορία, κακοδιαθεσία, προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης, διαταραγμένη διάθεση και εκνευρισμός, χαμηλή κοινωνική και επαγγελματική απόδοση, επιρρέπεια σε ατυχήματα, σωματικά ενοχλήματα (πονοκέφαλοι, γαστρεντερικά ενοχλήματα κ.ά) και τελικά αδυναμία να χαρεί κάποιος τη ζωή.
Γνωρίζουμε ότι η χρόνια αϋπνία υπερδιπλασιάζει την πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης και αγχωδών διαταραχών, και αυξάνει την πιθανότητα κατάχρησης/εξάρτησης από αλκοόλ και άλλες νόμιμες ή παράνομες εθιστικές ουσίες και συνταγογραφούμενα φάρμακα. Επίσης, αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου (διαβήτης λόγω αυξημένης αντίστασης στην ινσουλίνη και υπερχοληστεριναιμία), παχυσαρκίας, υπέρτασης, στεφανιαίας νόσου, αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, μπορεί να οδηγήσει σε ενδοκρινικές δυσλειτουργίες (π.χ. υπερέκκριση ACTH και κορτιζόλης) και να επιδεινώσει άλλες ασθένειες (αρθρίτιδα, ινομυαλγία)
Η αϋπνία μπορεί συχνότατα να αποτελεί σύμπτωμα μιας άλλης ψυχικής διαταραχής. Η κατάθλιψη είναι σαφώς η συχνότερη κατάσταση που σχετίζεται με την αϋπνία (80% των καταθλιπτικών έχουν προβλήματα ύπνου) και η αϋπνία περιλαμβάνεται στα επίσημα διαγνωστικά κριτήρια της κατάθλιψης. Επίσης, σοβαρά προβλήματα ύπνου παρουσιάζονται στο πλαίσιο της διπολικής διαταραχής, της μετατραυματικής διαταραχής και στις σχιζοφρενικές ψυχώσεις.
Η αϋπνία είναι ακριβή
Πέρα από τις επιπτώσεις στο ίδιο το άτομο, το ευρύτερο κοινωνικο-οικονομικό κόστος μπορεί να είναι τεράστιο. Η ετήσια εκτίμηση του άμεσου κόστους της αϋπνίας υπολογίζεται σε ≈ 14 δισ. $ και του έμμεσου κόστους ≈ 28 δισ. $ στις Η.Π.Α., λόγω του άμεσου υγειονομικού κόστους, αλλά και της απώλειας ωρών εργασίας, των τροχαίων (διπλασιασμός τροχαίων στα άτομα που δεν είναι ικανοποιημένα από την ποιότητα του ύπνου τους) και εργατικών ατυχημάτων, καθώς και της ενδοοικογενειακής επιβάρυνσης.
Πώς να αντιμετωπίσουμε την αϋπνία
Θεραπεία χωρίς φάρμακα
Καταρχάς πρέπει να τονιστεί ότι για την ορθή αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτείται η διερεύνηση και αντιμετώπιση του υποκείμενου αιτίου της αϋπνίας. Ακολούθως, και για αποφυγή χρήσης φαρμάκων, ενδείκνυται η ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση κυρίως με γνωσιακές-συμπεριφορικές τεχνικές (CBT-I) που αποσκοπούν στην τροποποίηση της συμπεριφοράς σχετικά με τον ύπνο και την ανασκευή εσφαλμένων πεποιθήσεων σχετικά με τον ύπνο και τις επιπτώσεις της αϋπνίας.
Φαρμακευτική αγωγή
Εφόσον οι παραπάνω προσεγγίσεις δεν αποδώσουν και η αϋπνία επιμένει, υπάρχει σαφής ένδειξη για βραχυχρόνια χορήγηση φαρμάκων (συνήθως για διάστημα μικρότερο των 6 εβδομάδων) και κατά περίπτωση.
Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα υπνωτικά φάρμακα είναι τα λεγόμενα μη-βενζοδιαζεπινικά υπνωτικά (Ζ-drugs: ζολπιδέμη, ζαλεπλόνη, ζοπικλόνη, εζοπικλόνη) ή τα κλασικά βενζοδιαζεπινικά υπνωτικά (π.χ. τριαζολάμη, τεμαζεπάμη, λορμεταζεπάμη, φθοριονιτραζεπάμη).
Όμως, λόγω του κινδύνου ανάπτυξης εθισμού, σήμερα αποφεύγονται και προτιμώνται άλλου τύπου φάρμακα με υπνωτικές ιδιότητες, όπως αντικαταθλιπτικά (π.χ. μιρταζαπίνη, τραζοδόνη), αντιψυχωσικά, αντιϊσταμινικά, άλλα αγχολυτικά-ηρεμιστικά, μελατονίνη και φυτικά σκευάσματα (βότανο του Αγίου Ιωάννη, ρίζα βαλεριάνας).
Ας σημειωθεί ότι έχουν αναπτυχθεί και νεότερα υπνωτικά φάρμακα με πιο εξειδικευμένη δράση στους μηχανισμούς του ύπνου (εκλεκτικοί ανταγωνιστές των H1 ισταμινικών υποδοχέων, εκλεκτικοί ανταγωνιστές της υποκρετίνης/ορεξίνης, εκλεκτικοί αγωνιστές των υποδοχέων μελατονίνης), που προς το παρόν δεν κυκλοφορούν στη χώρα μας.
Πώς να αντιμετωπίσετε την αϋπνια με φυσικό τρόπο
Η χρήση φυτικών προϊόντων ως βοηθημάτων του ύπνου αποτελεί μια κοινή πρακτική, μας λέει ο κ.Παπαρρηγόπουλος. Συχνά συνδέεται με ένα γενικό lifestyle προαγωγής της υγείας, και μπορεί να αντικατοπτρίζει την κοινή αντίληψη ότι τα φυτικά προϊόντα είναι ωφέλιμα για τον ύπνο και χωρίς κινδύνους. Η χρήση τους είναι εξαιρετικά διαδεδομένη και υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι περίπου το 40% των ενηλίκων με αϋπνία έχουν χρησιμοποιήσει τέτοιου τύπου προϊόντα για να την αντιμετωπίσουν.
Συχνότερα χρησιμοποιείται η βαλεριάνα, η μελατονίνη, η πασιφλόρα, το λάδι λεβάντας, το βότανο του Αγίου Ιωάννη, το μαγνήσιο, το ginko biloba, η ρίζα Kava kava, η τρυπτοφάνη, η γλυκίνη, η L-θειανίνη, κ.ά. Η βαλεριάνα χρησιμοποιείται κατεξοχήν για τη βελτίωση του ύπνου και θεωρείται αποτελεσματική, τουλάχιστον στις ηπιότερες μορφές αϋπνίας, παρόλο που απαιτούνται αρτιότερες μελέτες για την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητάς της.
