Απαντήσεις, αναφορικά με το τί είναι η “συναισθηματική νοημοσύνη” των ανθρώπων και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της, δίνει, η εκπαιδευτική συμβουλευτική ψυχολόγος Δρ. Καλλιόπη Εμμανουηλίδου.
Όπως αναφέρει στο σύγγραμμά της, “Γυρίζω σελίδα στη χαμηλή αυτοεκτίμηση”, μέχρι πριν από μερικά χρόνια οι επιστήμονες έδιναν μεγαλύτερη σημασία στη γνωστική πλευρά της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Δηλαδή η επιστημονική προσοχή είχε στραφεί περισσότερο στη νοημοσύνη, την αντίληψη, τη μνήμη και τις επιδόσεις του ανθρώπου σε τομείς όπως ήταν η εκπαίδευση. Ωστόσο σύντομα έγινε κατανοητό ότι δεν αρκεί να είναι κανείς ευφυής υπό αυτό το πρίσμα για να είναι ευτυχισμένος αλλά και επιτυχημένος στη ζωή του.
Χρειάζονται κι άλλες δεξιότητες που θα βοηθήσουν κάποιον να πετύχει: υψηλά κίνητρα, προσαρμοστικότητα, διαλλακτικότητα, επιμονή, υπομονή, πίστη στον εαυτό του κτλ. Έτσι προέκυψε η ανάγκη να αναγνωριστεί ένας νέος τομέας ικανοτήτων που αποδόθηκε από κάποιους ειδικούς με τον όρο «συναισθηματική νοημοσύνη».
Συναισθηματική νοημοσύνη, λοιπόν, είναι ένας όρος που έχει προταθεί από τους ειδικούς επιστήμονες τις τελευταίες δεκαετίες για να περιγράψει ένα σύνολο δεξιοτήτων. Αυτές αφορούν ένα συνονθύλευμα από διαπροσωπικά και ενδοπροσωπι- κά χαρακτηριστικά που μπορεί να διαθέτει κανείς.
Ποια είναι τα γνωρίσματα ενός ατόμου με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη; Σύμφωνα με τον Γκόλμαν, ο συναισθηματικά ευφυής άνθρωπος διαθέτει τέσσερα βασικά στοιχεία: την αυτεπίγνωση, την αυτοδιαχείριση, την κοινωνική επίγνωση και τη διαχείριση των σχέσεων. Συγκεκριμένα, ο συναισθηματικά ευφυής άνθρωπος:
Αναγνωρίζει με ευστοχία τα συναισθήματά του την ώρα που δημιουργούνται.
Ελέγχει τα συναισθήματά του με τρόπο που να μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις διάφορες καταστάσεις που προκύπτουν στη ζωή του.
Μπορεί να βρει κίνητρα για τον εαυτό του και να προσηλώσει την προσοχή του σε συγκεκριμένους στόχους, τους οποίους επιχειρεί να πετύχει μέσα από αυτοκυριαρχία και δημιουργικότητα.
Αναγνωρίζει τα συναισθήματα των άλλων και διαθέτει την ικανότητα της ενσυναίσθησης, του να μπορεί δηλαδή να μπει στη θέση του άλλου.
Διαχειρίζεται τις σχέσεις του με τρόπο αποτελεσματικό, αφού μπορεί να αναγνωρίσει τα συναισθήματα των άλλων και να κατανοήσει καταστάσεις από την οπτική γωνία και άλλων πέραν του εαυτού του.
Άλλοι επιστήμονες (Mayer, Salovey, Caruso) έχουν υποστηρίξει ότι η συναισθηματική νοημοσύνη αφορά τέσσερις τύπους
ικανοτήτων:
Αντίληψη συναισθημάτων: αφορά την ικανότητα να εντοπίζει κανείς και να αποκωδικοποιεί συναισθήματα που αντιλαμβάνεται σε πρόσωπα, εικόνες, φωνές και άλλα στοιχεία, όπως και το να αναγνωρίζει τα δικά του συναισθήματα.
Χρήση συναισθημάτων: είναι η ικανότητα να συνδυάζει κανείς διάφορες γνωστικές ικανότητες (π.χ. λογική σκέψη, επίλυση προβλημάτων κτλ.) με τα συναισθήματα. Το άτομο με υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη μπορεί να διαχειριστεί τη διάθεσή του για να έχει το βέλτιστο αποτέλεσμα σε αυτό που κάνει.
Κατανόηση συναισθημάτων: είναι η ικανότητα κάποιου να καταλαβαίνει τη γλώσσα των συναισθημάτων και τις ανεπαίσθητες διαφοροποιήσεις μεταξύ συναισθηματικών καταστάσεων.
Διαχείριση συναισθημάτων: έτσι περιγράφεται η ικανότητα να μπορεί κανείς να διαχειρίζεται τα συναισθήματα και στον εαυτό του και στους άλλους. Ο συναισθηματικά ευφυής άνθρωπος μπορεί να καταπιαστεί ακόμα και με αρνητικά συναισθήματα και να καταφέρει να τα χρησιμοποιήσει με έναν τρόπο που εξυπηρετεί την επίτευξη των στόχων του.
Άλλοι πάλι έχουν χαρακτηρίσει τη συναισθηματική νοημοσύνη ως ένα σύνολο από γνωρίσματα της προσωπικότητας σε ό,τι αφορά τον τρόπο που ο καθένας μας αντιλαμβάνεται τις συναισθηματικές του ικανότητες. Λαμβάνοντας αυτό υπόψη, η συναισθηματική νοημοσύνη είναι έμφυτη ικανότητα και επομένως προκύπτουν ερωτηματικά για το κατά πόσο επιδέχεται βελτίωση.
Πώς συνδέεται η συναισθηματική νοημοσύνη με την αυτοεκτίμηση; Η υγιής αυτοεκτίμηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ικανότητες που περιλαμβάνει η έννοια της συναισθηματικής νοημοσύνης. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
Ένας άνθρωπος που δυσκολεύεται να μιλήσει μπροστά σε κοινό, επειδή έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση και φοβάται ότι δεν θα τα πάει καλά, θα τα χάσει, θα κάνει λάθη, θα μπερδευτεί. Η βελτίωση της συναισθηματικής νοημοσύνης τουθα τον βοηθήσει να υπερκεράσει το έντονο άγχος και να σκεφτεί λογικά (ττ.χ. «ακόμα και να μπερδευτώ, ανθρώπινο είναι!») και να ρυθμίσει τον φόβο του αποτελεσματικά (π.χ. παίρνοντας βαθιές αναπνοές και κρατώντας μια ψύχραιμη στάση).
Μια γυναίκα που δεν έχει μάθει να αναγνωρίζει και να εξωτερικεύει τα συναισθήματά της τα κρατάει μέσα της και γίνεται παθητικός δέκτης βίας. Η δυσκολία της να εκφράσει θυμό και διαμαρτυρία συμβάλλει στη χαμηλή αυτοεκτίμηση, καθώς την εμποδίζει να εκφραστεί και άρα να αντιδράσει και να υπερασπιστεί τον εαυτό της. Έτσι η δυσκολία συναισθηματικής έκφρασης την «μπλοκάρει» και παρατείνει την παθητική της στάση.
Ένας μαθητής με χαμηλή αυτοεκτίμηση φοβάται να σηκώσει το χέρι του στην τάξη, ακόμα και όταν ξέρει καλά την απάντηση. Δυσκολεύεται να αναγνωρίσει τα συναισθήματα των άλλων, ότι δηλαδή ακόμα και αν κάνει λάθος δεν θα τον απορρίψουν και δεν θα του δώσουν όση σημασία νομίζει ο ίδιος. Με τη βελτίωση της συναισθηματικής του νοημοσύνης θα μπορέσει να καταλάβει καλύτερα ότι οι άλλοι τον βλέπουν με συμπάθεια και ότι μπορεί ακόμα και να επικροτήσουν τη συμμετοχή του στο μάθημα και όχι να την κοροϊδέψουν.
Ένας άνθρωπος που έχει άσχημη διάθεση και δεν ξέρει τι του φταίει οδηγεί απρόσεχτα, κάνει λάθη στη δουλειά του και έρχεται σε συγκρούσεις με τους συναδέλφους του. Αυτές οι συμπεριφορές τον κάνουν να νιώθει άσχημα με τον εαυτό του. Αν βελτιώσει τη συναισθηματική του νοημοσύνη, θα μάθει να εντοπίζει πιο σωστά την προέλευση της κακής του διάθεσης (π.χ. να καταλάβει ότι η άσχημη διάθεσή του προέρχεται από το ότι θυμήθηκε έναν καβγά που είχε κάποτε με τον πατέρα του και ένιωσε ενοχές γι’αυτήν τη σύγκρουση) και να επεξεργαστεί το συναίσθημα αυτό (π.χ. να μιλήσει σε κάποιον, προκειμένου να ανακουφιστεί από τις ενοχές), για να μην επηρεάζονται οι επιδόσεις του από την κακή του διάθεση.
