Γράφει ο Όμηρος Ταχμαζίδης*
Ο δημόσιος διάλογος για το εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής θα μπορούσε να συνοψισθεί στο εξής ερώτημα: “πόση δημοκρατία αντέχει η χώρα;”. Οι συντηρητικοί, όλων των αποχρώσεων, θα προστρέξουν – με την ανάλογη βεβαιότητα – να αποφανθούν ότι ο τόπος υποφέρει από την “πολύ δημοκρατία”, οι αυτόκλητοι προοδευτικοί θα επιχειρηματολογήσουν κατά των στρεβλώσεων του δημοκρατικού πολιτεύματος μας και θα επικαλεστούν, ίσως, την “ανωριμότητα” του ελληνικού λαού, την “έλλειψη” δημοκρατικής παιδείας, τον κίνδυνο της ακυβερνησίας, την κομματική σκοπιμότητα της κυβέρνησης και άλλα παρόμοια και, στο τέλος, θα καταλήξουν και αυτοί στον ίδιο παρονομαστή, ότι δηλαδή η πατρίδα υποφέρει από την “πολύ δημοκρατία”. Και στις δύο περιπτώσεις είναι έκδηλος ο φόβος ενώπιον της λαϊκής θέλησης, ο φόβος ενώπιον του ενδεχομένου μιας ισχυρής δημοκρατίας.
Η πρόταση καθιέρωσης της απλής αναλογικής ως εκλογικού συστήματος – ανεξαρτήτως των υπαρκτών ή υποτιθέμενων μικροκομματικών σκοπιμοτήτων της κυβέρνησης – δε μπορεί και δεν πρέπει να συρρικνωθεί στη δημόσια συζήτηση σε μια στενή, κοντόθωρη κινδυνολογική και πολιτικάντικη ερμηνεία και να απαξιωθεί με αυτόν τον τρόπο ως ένα ακόμη πρόσκαιρο κομματικό αίτημα. Κάτι τέτοιο θα ήταν επιζήμιο για το δημοκρατικό πολίτευμα και ολέθριο για τη χώρα. Το αίτημα για “απλή αναλογική” δεν ανήκει, ούτε και περιορίζεται, σε έναν πολιτικό σχηματισμό, αλλά προκύπτει από τις σημερινές και μελλοντικές ανάγκες της ελληνικής δημοκρατίας.
Η ισχυροποίηση του δημοκρατικού πολιτεύματος, σε αυτή την περίοδο της αφόρητης εξάρτησης του τόπου από τρίτους, οφείλει να είναι πρώτιστο μέλημα της πολιτικής τάξεως του. Ένα από τα πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η αλλαγή του εκλογικού νόμου και η καθιέρωση ενός αναλογικού συστήματος που θα εδραιώνει και θα εδραιώνεται σε έναν πολιτικό πολιτισμό “παραγωγικών” συγκρούσεων και κατά συνέπεια θα παρέχει μεγαλύτερη πολιτική νομιμοποίηση, θα εξαναγκάζει τα πολιτικά κόμματα σε ανταγωνισμό παραγωγής ποιοτικού πολιτικού λόγου, θα απαιτεί προγραμματικές συγκλίσεις και με αυτό θα δεσμεύει ευρύτερες δυνάμεις του εκλογικού σώματος σε εποικοδομητική κατεύθυνση και, τέλος, θα ανοίγει το δρόμο για τη χειραφέτηση των πολιτών και του πολιτικού προσωπικού από το δίπολο “πάτρωνα-πελάτη”. Η “απλή αναλογική” μπορεί να γίνει ένα από τα μέσα απαγκίστρωσης της χώρας από το πελατειακό καθεστώς, τη διαφθορά και την κλεπτοκρατία. Όσοι επικαλούνται την πιθανή πολιτική – κομματική ασυνεννοησία ως επιχείρημα κατά της καθιερώσεως της είναι εκείνοι που διαιωνίζουν, εκουσίως ή ακουσίως, τα δίκτυα πατρωνίας και πελατείας.
Ένα εκλογικό σύστημα, δεν είναι πανάκεια, δεν επιλύει προβλήματα, αλλά ανοίγει δρόμους και δίνει κατευθύνσεις για τον τρόπο που επιλέγει μια πολιτική τάξη να απαντήσει στα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Η “απλή αναλογική” βασίζεται σε μια θεμελιώδη προϋπόθεση και υποβοηθά στην κατεύθυνση εμπραγμάτωσής της, εκείνη δηλαδή της ενεργούς συμμετοχής του πολίτη στα κοινά. Υπό αυτή την έννοια θα αναφερθώ σε μία, απαραίτητη κατά την κρίση μου, αλλαγή που πρέπει, οπωσδήποτε, να προβλέπει ένα σύστημα “απλής αναλογικής” για να μπορέσει να συμβάλλει στην αναγέννηση του τόπου και να μην οδηγήσει, παρά τις προθέσεις των υποστηρικτών του, σε ακόμη μεγαλύτερη έξαρση τις λειτουργίες του πελατειακού κράτους.
Η πρώτη αλλαγή που θα πρέπει να εισηγείται ένα νέο νομοσχέδιο αφορά στον κερματισμό των εκλογικών περιφερειών, ώστε αυτές να γίνουν εποπτεύσιμες για τους πολίτες, τους υποψηφίους και τα πολιτικά κόμματα. Πρόκειται για την κρισιμότερη αλλαγή στην πορεία εκδημοκρατισμού του δημόσιου βίου. Μεγάλη εκλογική περιφέρεια σημαίνει μεγαλύτερες δυνατότητες χειραγώγησης του εκλογικού σώματος, εξωκοινοβουλευτικές εξαρτήσεις των βουλευτών, ενίσχυση των ποικιλώνυμων δικτύων πατρωνίας κ.α.. Για να καταπολεμηθούν αυτά τα φαινόμενα θα πρέπει να γίνουν “ορατά” και αυτό μπορεί να διασφαλιστεί μέσω των εποπτεύσιμων, για τους πολίτες και για τους υποψηφίους, εκλογικών περιφερειών. Συγχρόνως η σμίκρυνση των εκλογικών περιφερειών θα επιφέρει κατ΄ ανάγκη την κατάργηση της πολυσταυρίας, θα προσδώσει ορατό κοινωνικό πρόσημο στους υποψηφίους και στα κόμματα και θα θέσει προ των ευθυνών τους και τους πολίτες και τους πολιτικούς. Οι “χαώδεις μη-εποπτεύσιμες” εκλογικές περιφέρειες δε θα μπορούν να λειτουργούν ως άλλοθι με διαφορετικό πρόσημο κάθε φορά, ούτε για τους πολίτες, ούτε για τα κόμματα. Ένα στοιχείο που λειτούργησε καταστροφικά τις τελευταίες δεκαετίες και συνέβαλλε και αυτό στην πολιτική και ηθική κατάπτωση του πολιτικού προσωπικού της χώρας. Οι υπερτροφικές για παράδειγμα εκλογικές περιφέρειες των μεγάλων αστικών κέντρων της χώρας ευθύνονται, εν πολλοίς, για την διαπιστωμένη χαμηλή ποιότητα του εκλεγμένου πολιτικού προσωπικού και την ανατροφοδότηση της οικογενειοκρατίας.
Σε κάθε περίπτωση η δυνατότητα εποπτείας βοηθά στον έλεγχο από τη βάση, η δυνατότητα ελέγχου από τη βάση αυξάνει τις πρωτοβουλίες των πολιτών, οι πρωτοβουλίες των πολιτών ενισχύουν τη συνολική αποτελεσματικότητα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Χρειαζόμαστε ένα εκλογικό σύστημα, το οποίο θα απελευθερώνει δυνατότητες παραγωγής αποτελεσμάτων και αυτό είναι η “απλή αναλογική”. Οι μέχρι τούδε, ελέω εκλογικού νόμου, “ισχυρές κυβερνήσεις” με τον καιροσκοπικό πατερναλισμό τους, τις ανεξέλεγκτες αυθαιρεσίες τους και τα πανίσχυρα δίκτυα πατρωνίας παρήγαγαν διαρκώς αδιέξοδα και, ως τελικό τους αποτέλεσμα, την οικονομική καταβαράθρωση και την πλήρη πολιτική-οικονομική εξάρτηση της χώρας.
Είναι προφανές για ποιους λόγους κάποιοι δε θέλουν να ανοίξει ουσιαστικός διάλογος για την “απλή αναλογική”…
*Ο Όμηρος Ταχμαζίδης είναι μέλος του Ε.Γ. της “Σοσιαλιστικής Προοπτικής”
