Η νέα ομάδα ΕΕ-ΝΑΤΟ που προέκυψε από τους τελευταίους διορισμούς στις Βρυξέλλες θα πρέπει να επιτρέψει να ξεπεραστούν ορισμένες δυσλειτουργίες της ευρωπαϊκής διπλωματικής μηχανής.
Των Hector de Rivoire και Arthur de Liedekerke.
Καθώς η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή παίρνει τον προσανατολισμό της, η τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση απαιτεί μια προληπτική ευρωπαϊκή διπλωματία, ικανή να ενισχύσει φιλόδοξους συμβιβασμούς μεταξύ των κρατών μελών. Από την άποψη αυτή, το μπαλάκι των διορισμών που εξακολουθεί να παίζεται στις Βρυξέλλες αποτελεί μια πραγματική ευκαιρία για την ενίσχυση της φωνής του μπλοκ στη διεθνή σκηνή.
Η επιλογή της Κάγια Κάλλας, πρώην πρωθυπουργού της Εσθονίας και πραγματικής “σιδηράς κυρίας”, να ενσαρκώσει την ευρωπαϊκή διπλωματία ως Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ, μαρτυρά αυτή τη δυναμική. Από νωρίς υπέρμαχος μιας σκληρής γραμμής έναντι της Ρωσίας, αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις. Θα πρέπει να συνεργαστεί στενά με τον μελλοντικό Ευρωπαίο Επίτροπο Άμυνας και Διαστήματος και πρώην πρωθυπουργό της Λιθουανίας, Άντριους Κουμπίλιους, έναν σταθερό υποστηρικτή της Ουκρανίας. Αυτοί οι διορισμοί μετατοπίζουν το κέντρο βάρους των ευρωπαϊκών θεμάτων ασφαλείας στην Ανατολική Ευρώπη.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, διορίστηκε εκ νέου στη θέση της. Η πρώτη της θητεία σημαδεύτηκε από μια σειρά μεγάλων προκλήσεων – Brexit, Covid, ρωσική εισβολή στην Ουκρανία – τις οποίες βοήθησε να επιλυθούν εν μέρει μέσω του διπλωματικού της ακτιβισμού. Όσον αφορά την Προεδρία του Συμβουλίου, αυτή θα ανατεθεί στον Αντόνιο Κόστα, πρώην πρωθυπουργό της Πορτογαλίας για σχεδόν μια δεκαετία και πραγματικό βετεράνο της πολιτικής ζωής. Παρά την καριέρα του που σημαδεύτηκε από αποτυχίες, είναι γνωστός για τις διαπραγματευτικές του ικανότητες και την ικανότητά του να βρίσκει συμβιβασμούς – βασικές ιδιότητες για την επίτευξη συμφωνιών με τις 27 πρωτεύουσες.
Από την πλευρά του ΝΑΤΟ, ο Ολλανδός Μαρκ Ρούτε, ο οποίος -σε αντίθεση με τον απερχόμενο Γενικό Γραμματέα, τον Νορβηγό Γενς Στόλτενμπεργκ- είναι υπήκοος κράτους μέλους της ΕΕ, ήταν πάντα σταθερός απέναντι στη Μόσχα μετά τα σκάνδαλα κατασκοπείας στη Χάγη το 2022 και τη συντριβή της πτήσης MH17, στην οποία τα περισσότερα θύματα ήταν Ολλανδοί. Ο άνθρωπος που ανέλαβε επίσημα τη θέση του την 1η Οκτωβρίου θα είναι ένας ανεκτίμητος σύμμαχος του Κάλλας για την ενίσχυση του ευρωπαϊκού πυλώνα του ΝΑΤΟ.
Αυτή η νέα ομάδα ΕΕ-ΝΑΤΟ έχει μια αξιοσημείωτη διαφορά από την προηγούμενη: όλοι αυτοί οι ηγέτες γνωρίζονται μεταξύ τους για μεγάλο χρονικό διάστημα και, πάνω απ’ όλα, έχουν αμοιβαία εκτίμηση ο ένας για τον άλλον. Αυτό θα επιτρέψει να ξεπεραστούν ορισμένες δυσλειτουργίες στην ευρωπαϊκή διπλωματική μηχανή, η οποία έχει υποφέρει πολύ από τις εντάσεις μεταξύ της Ursula von der Leyen και του Charles Michel, καθώς και να βελτιωθεί ο συντονισμός μεταξύ των δύο οργανισμών, χάρη στον Rutte. Αυτό θα αποτελέσει πλεονέκτημα για την αντιμετώπιση δύο μεγάλων προκλήσεων.
Διατήρηση της διατλαντικής σχέσης σε ταραγμένους καιρούς
Τα θέματα εξωτερικών υποθέσεων δεν έπαιξαν πολύ ρόλο στις αμερικανικές εκλογές, οι οποίες έδωσαν εξέχουσα θέση στην καταπολέμηση του πληθωρισμού, στα κοινωνικά ζητήματα και στα ζητήματα κυριαρχίας. Ενώ η νίκη της υποψήφιας των Δημοκρατικών Κάμαλα Χάρις θα μπορούσε να προσφέρει κάποια συνέχεια στη διατλαντική σχέση, η υποκείμενη τάση είναι προς τη στρατηγική απόσυρση και τη συγκέντρωση πόρων στη Μέση Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Ασία.
Σε περίπτωση επανεκλογής του Ντόναλντ Τραμπ, οι Ευρωπαίοι ιθύνοντες, και κυρίως ο επικεφαλής του ΝΑΤΟ, θα πρέπει να διπλασιάσουν τις προσπάθειές τους για να αποφύγουν έναν καταιγισμό σεναρίων καταστροφής, από την εγκατάλειψη της Ουκρανίας μέχρι την αμφισβήτηση της αρχής της συλλογικής άμυνας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 της Συμμαχίας. Ο Ρούτε επελέγη εν μέρει λόγω της σχέσης εμπιστοσύνης που διατηρεί με τον πρώην πρόεδρο, και έχει μάλιστα χαρακτηριστεί «ο ψιθυριστής του Τραμπ».
Όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα αυτών των εκλογών, η Ευρώπη πρέπει να συνειδητοποιήσει τα όρια της αμερικανικής ομπρέλας και να κάνει περισσότερα για να υπερασπιστεί τα σύνορά της. Η Ρωσία είναι απίθανο να επιτεθεί στρατιωτικά στα κράτη μέλη της ΕΕ αύριο, αλλά η νίκη της στην Ουκρανία θα έδειχνε την ευθραυστότητα των ευρωπαϊκών πόρων.
Καλύτερος συντονισμός των αμυντικών προϋπολογισμών
Ενώ η Ρωσία δαπανά το 4,6% του ΑΕΠ της για τον πόλεμο, η Ευρώπη αγωνίζεται να φτάσει κατά μέσο όρο το 2,6% για την άμυνά της. Το χάσμα είναι αβυσσαλέο. Και η απάντηση δεν μπορεί να περιμένει. Αλλά το έργο υπόσχεται να είναι πολύπλοκο και ο στόχος αυτός παρεμποδίζεται από τον γερμανικό σκεπτικισμό και την πολιτική αστάθεια και την πρωτοφανή δημοσιονομική κρίση που πλήττει τη Γαλλία.
Αυτή η νέα ηγεσία ΕΕ-ΝΑΤΟ θα πρέπει να έχει τη νομιμοποίηση να πείσει τους ευρωπαίους εταίρους της να επιταχύνουν την άνοδο της ηπείρου στην εξουσία. Πράγματι, υπό την Kaja Kallas, η Εσθονία αύξησε τον αμυντικό της προϋπολογισμό στο 2,7% του ΑΕΠ. Ο Μαρκ Ρούτε, που θεωρείται ο ηγέτης των λεγόμενων «λιτών» χωρών, αύξησε τις ολλανδικές δαπάνες στο 2% του ΑΕΠ. Ο Αντόνιο Κόστα έχει συμπεριλάβει και την Πορτογαλία σε αυτή τη δυναμική.
Ο καλύτερος συντονισμός των αμυντικών προϋπολογισμών είναι ζωτικής σημασίας για τη μεγιστοποίηση της διαλειτουργικότητας των δυνάμεων. Η έκθεση του πρώην διοικητή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), Μάριο Ντράγκι, επισημαίνει ακριβώς αυτή την αδυναμία και προτείνει την έκδοση αμυντικών ευρωομολόγων από την ΕΚΤ, ενώ ενθαρρύνει τις συγχωνεύσεις μεταξύ των μεγάλων ευρωπαϊκών φορέων στον τομέα των εξοπλισμών και της τεχνολογίας.
Αυτή η νέα κατάσταση προσφέρει μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία να απαντήσουμε σε αυτές τις προκλήσεις. Όπως το έθεσε ο Χένρι Κίσινγκερ: «Η διπλωματία είναι η τέχνη της πλοήγησης σε έναν πολύπλοκο κόσμο, χτίζοντας γέφυρες εκεί που οι τοίχοι φαίνονται αδιάβατοι». Εναπόκειται στη νέα ηγεσία της Ευρώπης και του ΝΑΤΟ να ανταποκριθεί στην πρόκληση.
